W tej części opisano aplikacje i zastosowania tynków historycznych. Obecnie nie istnieją żadne ograniczenia w stosunku do stosowania tynków na bazie mineralnej (opisanych w normie DIN 18 550), gdyż wszystkie tynki mineralne mogą być traktowane jako historyczne. Nawet tynki cementowe z ostatniego okresu dziejów budownictwa używane są już od ok. 160 lat. O specjalnym charakterze technik historycznych do tynkowania mniej decyduje materiał tynku, a dużo więcej zastosowanie, wykonanie i modelowanie tynków.

Roboty tynkarskie
Zwłaszcza na budowlach historycznych tynk i powłoki malarskie lub malowidła ścienne powinno się wykonywać całościowo. Oznacza to zarazem, że dany tynk musi się nadawać jako podłoże pod przewidzianą powłokę malarską lub malowidło. Przydatność zależy głównie od spoiwa. Przynanoszeniu powłoki malarskiej (np. powłoki krzemianowej) należy przestrzegać następujących zasad:
• w przypadku nowych tynków konieczne jest zachowanie minimalnych czasów utwardzania tynku przed malowaniem, tynki wapiennez grupy zapraw P Ic – przynajmniej 4 tygodnie. Uwaga! Tynki wapienne z grupy zapraw P Ia, P Ib nie nadają się do pokrywania krzemianowymi farbami dwukomponentowymi, ponieważ farby te mają zbyt wysoką wytrzymałość i wysychają ze zbyt wielkimi naprężeniami własnymi. Wymienione tynki należy raczej pokrywać farbami wapiennymi. Przy zastosowaniu krzemianowych farb dwukomponentowych należy dodatkowo nałożyć warstwę szlichty o minimalnej grubości 5,0 mm.
• wysokohydrauliczne tynki wapienne P IIa, tynki na bazie cementu wapiennego P IIb i tynki cementowe P III – przynajmniej 2 tygodnie.

Stare tynki należy usuwać mechanicznie lub fluatować z użyciem np. Histolith Fluat, gdyż w przeciwnym wypadku mogą powstać problemy z przyczepnością powłoki malarskiej lub ze złuszczaniem się.

Stare tynki, o powierzchni naruszonej przez czynniki klimatyczne, należy zagruntować dla wzmocnienia ich, stosując np. Histolith Kristallin-Fixativ lub Histolith Silikat-Fixativ rozcieńczony zależnie od chłonności podłoża.

Podłoża pokryte algami i grzybami należy starannie oczyścić, algi usunąć roztworem biocydu Histolith Algen-Entferner. Zasadowy odczyn farb krzemianowych nie wystarcza do ochrony przed algami i grzybami, ponieważfarby krzemianowe na powierzchniach zewnętrznych ulegają bardzo szybkiej neutralizacji. Przyczyny rozwoju alg i grzybów są bardzo różnorodne. Zapobieganie rozwojowi alg i grzybów musi uwzględniać szczególne warunki danego obiektu.

Wapienna powłoka malarska
Zastosowanie farb wapiennych datuje się już od starożytności. Ten rodzaj farb był najważniejszym materiałem na powłoki malarskie fasad i ścian wewnętrznych. W XX wieku były one stopniowo zastępowane przez farby krzemianowe. Doświadczenia ostatnich lat wykazują jednak bez wątpienia, że przy zastosowaniu farb wapiennych na odpowiednich podłożach oraz przy prawidłowej formule i metodzie nakładania farby można wytworzyć trwałe powłoki. Jest to przyczyna, dla której farby wapienne od kilku lat przeżywają renesans zastosowania do konserwacji zabytków. Konserwatorzy cenią różnorodność barw farb wapiennych, stopień otwarcia ich porów oraz mniejsze niż dla farb krzemianowych naprężenia własne. W celu podwyższenia odporności na czynniki atmosferyczne, receptury farb wapiennych z dawnych czasów zostały wzbogacone o dodatki organiczne, jak kazeina i olej lniany. Zawartość części organicznych nie może przekroczyć 5%. Do tego poziomu przepuszczalność pary wodnej utrzymuje się na poziomie typowym dla farby wapiennej. Ponadto dodawane są mineralne wypełniacze, jak np. zmielony wapień lub piasek kwarcowy, których rola polega na zwiększeniu grubości warstwy, przy czym uzyskuje się lepsze rozmieszanie farby. Również stabilność powłoki malarskiej ulega poprawie, ponieważ warstwa wystawiona na czynniki atmosferyczne i ścieranie jest grubsza. Na rynku są dostępne farby wapienne Histolith firmy Caparol. Odpowiednimi podłożami dla tych farb są tynki na bazie zapraw P I, P II i P III. Farby wapienne Histolith można nanosić metodą al fresco na świeży i jeszcze wilgotny tynk, jak również techniką al secco na już utwardzony tynk, na stare mineralne powłoki malarskie lub na chłonne struktury z kamienia naturalnego. Niemniej należy zauważyć, że cieniowana powłoka z farby wapiennej naniesiona metodą al fresco wysycha bardziej lubmniej równomiernie. Z tego powodu istnieje możliwość, że na pomalowanej powierzchni pojawią się wykwity wapna ze świeżego tynku, a z nich wytworzą się białe łuski. Należy najpierw wykonać doświadczalne malowanie na stosownej powierzchni. Gdy istotna jest równomierność powłoki malarskiej, to niezbędne jest uprzednie utwardzenie tynku (tynki wapienne: ok. 4 tygodni). Następnie należy poddać tynk fluatowaniu, jak przy farbach krzemianowych, opłukać i pokryć wapienną farbą Histolith. Przy zastosowaniu farb wapiennych Histolith wystarcza dwukrotne lub trzykrotne nałożenie powłoki malarskiej – w zależności od podłoża. Dostępne są farby w postaci mleka wapiennego do lazurowania. Nakładanie farb wapiennych należy wykonaćpędzlem. Jako środek do utwardzania starych tynków stosuje się grunt krzemianowy o nazwie Histolith Silikat-Fixativ.

Renowatorzy zabytków określają farby klejowe lub różne farby emulsyjne mianem farb odwracalnych, ponieważ można je usunąć przy użyciu wody. Zgodnie z tą definicją, wodoodporne farby wapienne nie są odwracalne. Farby odwracalne są stosowane tylko we wnętrzach. Farby emulsyjne, np. Histolith, wyróżniają się szczególnie niskimi naprężeniami  własnymi, dzięki czemu często nakładane  są na podłoża, dla których farby krzemianowe, a nawet farby wapienne, są uważane za zbyt ryzykowne. Farby emulsyjne Histolith należy nakładać krótkimi pociągnięciami pędzla (jak dla farb klejowych). Typowym obszarem zastosowania farb emulsyjnych są powierzchnie i ornamenty wykonane ze stiuków.

Rodzaje tynków i ich podział
Tradycyjnie tynki mineralne dzieli się odpowiednio do ich spoiwa i sposobu tynkowania bądź modelowania powierzchni.

Podział według spoiwa
• Tynki gliniane. Tynk gliniany najczęściej składa się z gliny odchudzonej piaskiem. Zaprawa gliniana z dodatkiem wodorotlenku wapnia daje tynk gliniano-wapienny, a z dodatkiem gipsu – tynk gliniano-gipsowy.
• Tynki wapienne. „Klasyczne” tynki wapienne są wykonywane z białych zapraw tynkarskich wapiennych wytwarzanych przy użyciu wapna gaszonego (wodorotlenek wapnia w postaci białego ciasta wapiennego)

Do drugiej grupy tynków wapiennych należy zaklasyfikować wszystkie tynki, które są wykonywane przy użyciu wapni hydraulicznych, włącznie z tymi, których spoiwem jest wapno trasowe, spoiwo mieszane, cement murarski i pucolana.
• Tynki wapienno-cementowe. Spoiwem zaprawy na te tynki jest biały wodorotlenek wapnia i cement portlandzki. Stosunek mieszaniny wapna i cementu portlandzkiego wpływa na wytrzymałość tynku oraz jego odporność na wpływy mechaniczne i atmosferyczne. Im większa ma być wytrzymałość i odporność, tym więcej trzeba dodać cementu
• Tynki cementowe. Składniki stanowią cement portlandzki lub cement portlandzki z dodatkiem zmielonych materiałów i kruszywo, a w przypadku białych lub jasnych tynków – biały cement portlandzki. W celu rozjaśnienia tynków do zaprawy cementowej można dodać niewielką ilość białego wodorotlenku wapnia.
• Tynki gipsowe i gipsowo-wapienne. Rozróżnia się między tynkiem gipsowym, który składa się z gipsu sztukatorskiego lub wolniej wiążącego gipsu tynkarskiego, a tynkiem gipsowo- piaskowym oraz tynkami gipsowo-wapiennymi i wapienno-gipsowymi.
• Tynki anhydrytowe i anhydrytowo-wapienne. Składniki zapraw stanowią spoiwo anhydrytowe (mieszanina anhydrytu i aktywatora w stosunku ok. 9:1) i piasek; zaprawa anhydrytowo-wapienna zawiera jeszcze wodorotlenek wapnia.

mgr. inż. Artur Przybysz
były dyrektor techniczny firmy Caparol
obecnie dyrektor handlowy firmy Colores