Co dwa lata Lipsk staje się na kilka dni stolicą konserwatorów zabytków. Wówczas podczas odbywających się Targów „denkmal” w Centrum Kongresowym przyznawana jest Nagroda im. Bernharda Remmersa. Wyróżnia się nią wybitne osiągnięcia w dziedzinie ochrony zabytków. W tym roku została wręczona już po raz dziesiąty. Jury złożone z ekspertów upoważnione przez Akademię im. Bernharda Remmersa uhonorowało „w kategorii krajowej” wybitną współpracę specjalistów w przywracaniu jednolitego, całościowego wizerunku nieruchomości Essen III KG (Deutsche Bank) w Essen, w Niemczech. W kategorii międzynarodowej natomiast nagrodzony został New Holland – kompleks budynków o bogatej historii. Projekt ten zrealizowano w rosyjskiej stolicy kultury – Petersburgu – a nagroda jest wyrazem uznania dla niezwykłego zaangażowania inwestora, ścisłej współpracy wszystkich uczestników projektu oraz wykonania klasycznych prac konserwatorskich.

Restauracja zabytkowego kompleksu budynków Nowa Holandia
Założony w 1703 roku przez cara Piotra I Petersburg jest dziś uważany za „północną” stolicę Rosji i jeden z największych ośrodków kulturalnych w kraju. W środku historycznego centrum miasta znajduje się położony na sztucznej wyspie kompleks budynków „New Holland”, który stał się prawdziwą atrakcją turystyczną. Obecnie kontynuowane są prace renowacyjne murowanych elewacji i nadbrzeżnych ulic, w celu dostosowania budynków do współczesnych norm i warunków użytkowania. Wszystkie działania renowacyjne opierają się na sprawdzonych procedurach i technikach i są przeprowadzane przy ścisłym przestrzeganiu wymogów ochrony zabytków architektury. Zastosowanie znajduje przy tym szereg produktów marki Remmers.

Ogromny, liczący w sumie sześć budynków, kompleks „New Holland” położony jest na sztucznej, trójkątnej wyspie o powierzchni 7,4 ha, bezpośrednio przy połączeniu kanałów Kriukowa i Admiralskiego z rzeką Mojka. Na początku XVIII wieku wybudowano tu drewniane magazyny drewna okrętowego. Ze względu na wysokie ryzyko pożaru, zostały one później zastąpione przez budynki kamienne.

W rezultacie powstał imponujący zespół budynków o konstrukcji z cegły wapienno-glinianej z czerwoną licówką. Ich cokoły zostały częściowo osłonięte płytami granitowymi, a częściowo cegłami wapiennymi Putiłowa. Z biegiem lat budynki „New Holland” były nawet kilkukrotnie odnawiane z różnym efektem, a także uzupełniane poprzez dobudówki i nowe zabudowania.

W celu ponownego włączenia tego miejsca w życie gospodarcze Petersburga, w 2010 roku rozpoczęła się holistyczna przebudowa „New Holland”. W ten sposób powstał pomysł stworzenia na tym terenie wielofunkcyjnego kompleksu kulturalno-biznesowego. Pierwsze plany przewidywały rozbiórkę wszystkich budynków, na całe szczęście inwestor New Holland Development, LLC (Sankt Petersburg) zdecydował się ostatecznie na zachowanie i renowację całego zespołu, w tym mocno zniszczonego budynku dawnej kuźni. Renowacja historycznych elewacji murowanych (pierwsza faza rozpoczęta w 2015 roku), odbywała się pod nadzorem „Komitetu ds. Kontroli Państwowej, Wykorzystania i Ochrony Zabytków Historycznych i Kulturalnych Sankt Petersburga” oraz zgodnie z normami i wytycznymi dotyczącymi ochrony zabytków. Już w połowie 2015 roku przed podjęciem działań zaproszono Dział Planowania Technicznego Remmers oraz Instytut Analityki Bernharda Remmersa (BRIfA) w celu przeprowadzenia intensywnych analiz.

Remont skupił się na budynku dawnego więzienia i domu dowódcy wyspy, kuźni oraz trzech zabytkowych magazynach. Aby uzyskać pełny obraz szkód, instytut projektu Georekonstrukcija (specjalista ds. geotechniki i skomplikowanych konstrukcji w inżynierii budowlanej i lądowej) wraz z konsultantem profesorem Romualdem Orłowiczem (Kierownikiem Katedry Budownictwa Ogólnego ZUT w Szczecinie) przeprowadził szczegółową analizę szkód w zakresie komponentów i materiałów budowlanych. Badania pochłonęły wiele czasu ze względu na wiek i heterogeniczność różnych analizowanych materiałów budowlanych. W rezultacie badań oraz w ścisłej współpracy ze wszystkimi zainteresowanymi stronami – od klienta do urzędu ochrony zabytków – przyjęto odpowiednie technologie napraw i procedury renowacji poszczególnych budynków.

Analiza inwentaryzacyjna wykazała, że wszystkie budynki, zarówno wewnątrz, jak i na elewacjach i dachach, zostały w niektórych przypadkach poważnie uszkodzone. Problemem okazały się szczególnie mocno zawilgocone powierzchnie ceglane. Ponadto zaobserwowano liczne uszkodzenia murów i oszalowań cokołów. Na przykład w wielu miejscach dochodziło do ubytków powierzchni licowej cegieł oraz zaprawy murarskiej. Ponadto występowały rozległe zabrudzenia, a izolacje utraciły swoją funkcjonalność. Eksperci odkryli również mocno zasolony mur ceglany, zniszczony mur mieszany (cegły i płyty wapienne Putiłowa) oraz wiele warstw powłok malarskich na murach licowych. Sergej Stojko, kierownik budowy u generalnego wykonawcy prac, w firmie BIK, wyjaśnił, że głównym zadaniem było zachowanie pozostałości pierwotnego materiału elewacyjnego, usunięcie poprzednich warstw naprawczych i korekta nieprofesjonalnych prac renowacyjnych. Skoncentrowano się na renowacji murów, cokołów i okładzin.

Profesjonalne prace renowacyjne na fundamentach budynków
Zanim rozpoczęto prace związane z osuszeniem i odsalaniem muru ceglanego, budynki zostały zabezpieczone przed dalszym wnikaniem wilgoci. Szczególnie poważnie uszkodzona niezadaszona kuźnia na czas prac otrzymała kompletną obudowę w formie namiotu.

W pierwszym etapie gruntownie naprawiono mocno uszkodzone fundamenty więzienia. Tutaj wykonawcy wyspecjalizowanej firmy WladMiraStroj postawili na rozwiązania systemowe Remmers. Koncentrat krzemionkowy Kiesol zapewnił hydrofobową izolację. Wielofunkcyjna i odporna na siarczany szpachlówka WP Sulfatex Rapid została użyta do wyrównania podłoża i jako baza do wykonania izolacji przeciwwodnej budynku. W tym miejscu świetnie sprawdził się także produkt MB 2K – elastyczna, mineralna powłoka grubowarstwowa, modyfikowana polimerami (FPD). W celu ochrony uszczelnionych fundamentów zastosowano DS Protect – system ochrony drenażu.

Kompleksowa naprawa muru ceglanego
Renowacja muru ceglanego okazała się szczególnym wyzwaniem ze względu na zróżnicowany stany zachowania i niejednorodność muru, w którym występowały częściowo cegły o normalnym stopniu wypalenia, cegły przepalone, ale i niedopalone. Władimir Grincewicz, dyrektor techniczny firmy elewacyjno- remontowej SZDK wspomina: „Metodą wirującego strumienia Remmers ROTEC najpierw usunęliśmy brud z powierzchni ceglanych, wapiennych i granitowych. Jako granulat czyszczący zastosowano czystą mączkę szklaną o uziarnieniu 0,1–0,2 mm, która była dodatkowo frakcjonowana i kalcynowana i składała się z przezroczystych, zaokrąglonych ziaren”. Następnie, w celu profesjonalnego wypełnienia ubytków cegieł, wykonawcy SZDK użyli częściowo zaprawy renowacyjnej Remmers Restauriermörtel / RM. Różne właściwości fizyczne i mechaniczne muru ceglanego wymagały również specjalnego podejścia do konsolidacji i doboru środka wzmacniającego. Do zmniejszenia zawartości szkodliwych dla budynku soli zastosowano kompresy odsalające Remmers Entsalzungskompresse. Na powierzchniach, na których zawartość soli nie przekraczała 1%, przeprowadzono następnie konsolidację podłoża za pomocą produktów Remmers KSE 100, KSE 300 i KSE 300 E. W celu uzyskania możliwie najbardziej harmonijnego dopasowania kolorystycznego powierzchni, zastosowano scalenie laserunkowe farbą bez bieli tytanowej Remmers Color LA Historic.

Pierwotna estetyka odrestaurowanego kompleksu budynków
Julia Kuczerenko, dyrektor generalna inwestora New Holland Development, jest bardzo zadowolona z wyników prac renowacyjnych: „Wszystkie prace zostały wykonane z wielkim wyczuciem, w ścisłej współpracy ze wszystkimi zaangażowanymi stronami i z poszanowaniem rzemiosła minionych czasów, pomagając w ten sposób zachować piękno kompleksu Nowa Holandia i zaprezentować je współczesnym w zupełnie nowym świetle”.

Polskie nominacje do międzynarodowej nagrody imienia Bernarda Remmersa 2018
Wśród przedstawionych kandydatur nie zabrakło także obiektów z Polski. Do konkursu zgłoszono w tym roku dwie kandydatury: firmę Revita Art Sp. z o.o. z Warszawy z projektem „Kolorowe kamienice Starego Miasta w Warszawie” – konserwacja i rekonstrukcja tynków barwionych w masie oraz firmę Tatran Group sp. z o.o. z Nowego Sącza z projektem „Naturalne drewno i kultura ludowa” z trzema obiektami z Sądeckiego Parku Etnograficznego w Nowym Sączu.

Kandydatura firmy Revita Art Sp. z o.o. z Warszawy z projektem „Kolorowe kamienice Starego Miasta w Warszawie” – konserwacja i rekonstrukcja tynków barwionych w masie
Stare Miasto w Warszawie zostało zniszczone podczas II wojny światowej w 90%. Odbudowano je, a elewacje kamienic w latach 50. ozdobiono kolorowymi tynkami, sgraffitami i kompozycjami malarskimi. W ostatnich latach wyremontowano i poddano konserwacji elewacje wielu z nich.

Kilkanaście kamienic i elewacji z ulic Piekarskiej, Wąski Dunaj, Szeroki Dunaj, Piwna, Świętojańska i Krzywe Koło o powierzchni ok. 2700 m2, na które zużyto 19 ton tynków odzyskało dawny blask dzięki firmie Revita Art sp. z o.o. Zgłoszone do nagrody cztery elewacje kamienicy przy ulicy Krzywe Koło 12/14a, to ok. 650 m2 powierzchni tynków pokrytych dwoma typami sgraffit, barwnymi tynkami i polichromiami.

W trakcie renowacji przeprowadzono szereg zabiegów ratujących cenną powierzchnię tynków i detalu, takich jak konserwacja i restauracja detalu kamiennego i detalu sztukatorskiego, konserwacja i restauracja gładkich tynków i sgraffit, konsolidacja strukturalna, podklejenie odspojonych fragmentów, dezynfekcja, uzupełnienie ubytków i rekonstrukcja brakujących partii zaprawą zabarwioną w masie zgodnie z pierwotnym wzorcem lub projektem. Oprócz tego prace objęły także konserwację i restaurację polichromii, konsolidację strukturalną, podklejenie odspojonych fragmentów tynków oraz retusze i rekonstrukcję kompozycji malarskiej.

Konserwacja i rekonstrukcja tynków barwionych w masie
W trakcie przygotowania do prac, laboratorium firmy Remmers w Löningen (Niemcy), wykonało analizy zachowanych tynków barwionych w masie z elewacji przy ulicy Krzywe Koło 12/14a i na podstawie wzorca wykonano mineralny tynk barwiony w masie. Przygotowane kolory tynku barwionego w masie Feinputz / SP Top Q2 pozwoliły na rekonstrukcję kompozycji gładkich wypraw i sgraffit. W wielu partiach konserwatorzy na bazie dostarczonych tynków barwionych w masie wykonali własne mieszanki barw potrzebne do konserwacji zachowanych reliktów wypraw.

Wyjątkowe walory projektu Revita Art sp. z o.o.
Zastosowanie przebadanych i sprawdzonych materiałów Remmers barwionych w masie oraz tradycyjnych technik aplikacji pozwoliło przywrócić czterem elewacjom kamienicy ich mineralny pierwotny charakter, a całemu projektowi sukces. Był on możliwy dzięki dobrej współpracy pomiędzy inwestorem, producentem materiałów, firmą konserwatorską a biurem Stołecznego Konserwatora Zabytków.

Kandydatura firmy Tatran Group sp. z o.o. Nowego Sącza z projektem „Naturalne drewno i kultura ludowa” – trzy obiekty z Sądeckiego Parku Etnograficznego w Nowym Sączu
Zgłoszone do nagrody zostały trzy drewniane obiekty z Sądeckiego Parku Etnograficznego, to kościół rzymsko-katolicki z Łososiny Dolnej z XVIII w. kryty gontem, chałupa lachowska z Gostwicy z poł. XIX w. kryta słomą i bielona chałupa góralska z Zagorzyna z końca XIX wieku kryta dachówką.

Sądecki Park Etnograficzny to największe muzeum skansenowskie w Małopolsce o powierzchni 20 ha. Prezentuje architekturę drewnianą i tradycyjną kulturę ludową lokalnych grup etnograficznych – Lachów, Pogórzan i Górali Sądeckich oraz grup etnicznych: Łemków, Niemców i Cyganów. W 2017 roku Tatran Group sp. z o.o. podjęła prace na ponad 20 obiektach architektury drewnianej, w tym zabudowaniach chłopskich i kościołach.

Renowacja i konserwacja struktury i powierzchni drewna
Podczas prac przeprowadzono szereg zabiegów wstępnych, mających na celu odpowiednie wyprofilowanie terenu wokół budynków, remont podmurówek i wymianę części nieodwracalnie zniszczonych przez grzyb i insekty elementów drewnianych. Kolejno wykonano zabiegi mechanicznego oczyszczenia, dezynfekcji i dezynsekcji drewna budynków. Aby uratować maksymalnie dużą ilość pierwotnego budulca, wzmocniono konstrukcję budynków poprzez konieczne wymiany i konsolidację zniszczonego drewna żywicami poliuretanowymi Remmers PU Holzverfestigung. Kluczowym dla ochrony substancji zabytkowej obiektów było ich zabezpieczenie przeciwpożarowe do stopnia C-S2-d0 trudno zapalności, wewnątrz i na zewnątrz, środkiem Remmers BSS nie zmieniającym kolorystyki drewna. Ponadto wykonano m.in. pobielenie  elewacji chałup oraz konserwację i restaurację polichromii kompozycji malarskiej wewnątrz obiektów sakralnych.

Wyjątkowe walory projektu Tatran Group sp. z o.o.
Po przeprowadzeniu przez Tatran Group badań, konsultacji ze Strażą Pożarną, prób palności i eksperymentów w warunkach polowych, preparat zastosowano w dwóch dostępnych wersjach BSS 1 i BSS 1 liquid. Jest to nowatorski wodorozcieńczalny i nie zawierający boru preparat na bazie soli ognioochronnych, do impregnacji drewna wg normy EN 13501-1.

Przygotowanie technologii prac i badań laboratoryjnych w laboratoriach Remmers Löningen przebiegło z dużym wkładem wysiłku własnego i we współpracy z producentem materiałów.

Sukces projektu był możliwy dzięki stałej współpracy z producentem, kilkuletnim przygotowaniom firmy wykonawczej, doświadczeniu w prowadzeniu dużych projektów z krótkim czasem realizacji, we współpracy z wieloma specjalistycznymi branżami związanymi z ochroną i konserwacją drewna, na terenie i pod nadzorem Muzeum.

Zachowanie dóbr kultury architektonicznej wymaga nie tylko specjalistycznej wiedzy technicznej i produktów wykonanych dzięki zaawansowanej technologii, ale również sprzyjającego społecznego oddźwięku. Zgodnie z zasadami sztuki konserwacji podczas prac stawiać należy najwyższe wymagania wszystkim stronom zaangażowanym w zadanie – i to właśnie honoruje Nagroda im. Bernharda Remmersa. Wyróżnienie stanowi statuetka z kryształu o wysokości 30 cm, która wykonana została przez złotnika i projektanta Herberta Feldkampa z Cloppenburga. Ma sześciokątny, naturalny kształt, otoczona jest pozłacaną metalową oprawą. Płytki z piaskowca i drewna prześwitują przez powierzchnię, symbolizując jednocześnie materiały budowlane chronione produktami Remmers.

Bernhard Remmers założył firmę prawie 70 lat temu i od tego czasu zajmuje się ona ochroną dóbr kultury, takich jak zabytki architektury i sztuki. Firma Remmers była zaangażowana w renowację tak wybitnych obiektów, jak Brama Brandenburska i Reichstag w Berlinie, katedra w Kolonii, Katedra św. Stefana w Wiedniu, pałac Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej oraz pałac Huis ten Bosch należący do Królowej Holandii.

Kandydatom z Polski gratulujemy znalezienia się w gronie nominowanych do nagrody i życzymy dalszych sukcesów w ratowaniu dziedzictwa architektonicznego!

Kolejna edycja Nagrody im. Bernharda Remmersa już za dwa lata!

Michael Pojarov
Remmers Gruppe
Jacek Olesiak
Remmers Polska