Konserwacja wyposażenia wnętrza kościoła pw. św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty przy ul. św. Jana 7 w Krakowie.

Kościół św. Jana powstał w pierwszej połowie XII w. Przypisywany jest fundacji Piotra Własta ze Skrzynna. Przebudowany zapewne w XIV w., o czym świadczy gotycki układ cegieł w ścianie szczytowej nad prezbiterium oraz portal w murze od strony północnej. W XVII w. przebudowany i powiększony o jedno przęsło. W latach 1715–1726 kościół został odnowiony zapewne według projektu Kacpra Bażanki. Dobudowano nową absydę oraz zakrystię i skarbczyk. Od 1726 r. należy do Zgromadzenia Sióstr Prezentek i wraz z przyległym do niego klasztorem tworzy kościelno-klasztorny zespół. W ciągu wieków wiele razy kościół był odnawiany wewnątrz i na zewnątrz. W latach 2011–2014 przeprowadzono prace konserwatorskie przy ołtarzu głównym z czczonym obrazem Matki Bożej od Wykupu Niewolników, ołtarzach bocznych Matki Boskiej, św. Jana Chrzciciela, św. Jana Ewangelisty i Pana Jezusa Ukrzyżowanego oraz chórze muzycznym. Ostatnia aranżacja estetyczna ołtarzy pochodziła z okresu konserwacji w 1978 roku. Cała struktura ołtarzy została pomalowana na kolor ciemnozielony w celu uzyskania jednorodnego efektu. Takie działania podjęto już wcześniej, zapewne po wykonaniu nowego ołtarza św. Jana Ewangelisty w 1874 r., kiedy to wszystkie pozostałe ołtarze odmalowano w kolorze białym, nawiązując do kolorystyki nowego ołtarza. Tak próbowano stworzyć efekt jednolitego garnituru, stanowiącego drewniane wyposażenie kościoła.

Wystrój i dekoracja wnętrza kościoła św. Jana była jednak niejednorodna i niejednolita, powstawała bowiem stopniowo, często poszczególne elementy wystroju były darowiznami niezależnymi od siebie. Z fragmentarycznych zapisów trudno ustalić pełną historię wyglądu i wyposażenia wnętrza kościoła, ale wyłania się właśnie ten obraz niejednolitości.

Prace konserwatorskie przy drewnianym wyposażeniu kościoła potwierdziły różnorodność aranżacji estetycznej poszczególnych elementów. Poczynając od jasnobłękitnego ołtarza głównego, poprzez kolorowe marmoryzacje ołtarzy bocznych, z których zachowane Matki Boskiej i św. Jana Chrzciciela mają wyraźne cechy wspólne. Ołtarz Pana Jezusa Ukrzyżowanego jest już kompilacją mensy ołtarzowej analogicznej jak w dwóch poprzednich ołtarzach, ale drewniane obramowanie wnęki (pierwotnie obramowanie stiukowe) powstało w wyniku wtórnej aranżacji i umieszczenia we wnęce krucyfiksu ofiarowanego zgromadzeniu przed 1875 r. z kaplicy przy kościele oo. Kapucynów w Krakowie. Figura Chrystusa była opisywana jako drewniana, jednak w trakcie prac okazało się, że jest to rzeźba gipsowa. Mensa może pochodzić z opisywanego w kronikach klasztornych, a nieistniejącego obecnie ołtarza Trzeciego Upadku pod Krzyżem.

Chór muzyczny zajmuje całą szerokość kościoła w tylnym przęśle. Pod przemalowaniami znaleziono aranżację malarską w postaci marmoryzacji nawiązujących wprawdzie kolorystyką do ołtarzy bocznych, jednak o nieco innym rysunku i sposobie namalowania użyleń marmuru. W plątaninie szaroniebieskich smug i żyłek po wewnętrznej stronie parapetu chóru ukryta została data powstania tej malatury – A.D. 1733.

Prace przy prospekcie dotyczyły zarówno konserwacji szafy organowej, jak i instrumentu. W związku ze zmianami w budowie instrumentu, mającymi na celu przywrócenie historycznego brzmienia, możliwe było też przywrócenie oryginalnego formatu górnej części szafy organowej zgodnie z zachowanymi śladami.

Powstały najpóźniej ołtarz św. Jana Ewangelisty w formie nawiązuje do pozostałych ołtarzy, ale jest nieco uproszczony i był w warstwach pierwotnych opracowany w sposób naśladujący polerowany grunt, w kolorze białym.

Przywrócenie poszczególnym elementom drewnianego wyposażenia wnętrza kościoła ich pierwotnej aranżacji estetycznej pozwoliło dotrzeć do prawdy historycznej tego miejsca i dało efekt autentyczności. Pomimo różnorodności, nie odnosimy wrażenia, że we wnętrzu panuje chaos. Możemy, obserwując kolejne fragmenty, odkrywać procesy zmian, jakie na przełomie dziejów następowały. Odnajdywać detale świadczące o tym, że mogły w różnych momentach pełnić odmienne role. To stosunkowo niewielkie wnętrze może nas zabrać w daleką i prawdziwie fascynującą podróż. Im bardziej będziemy uważni, tym bogatsze nas spotkają doznania. Dodając do tego ogrom modlitw, różnorodność losów ludzi, którzy byli związani z tym miejscem lub tylko raz do niego trafili, powoduje, że nagle niewielki kościół, wtopiony w sąsiednie budynki, staje się prawdziwie ogromny.

Halina Koziana-Białko