Od momentu powstania Zamek w Malborku był ciągle modernizowany i przebudowywany. W połowie XIV wieku w zachodniej części skrzydła północnego Zamku Średniego urządzono Infirmerię – szpital dla starszych i chorych braci zakonnych.
Pod koniec XVIII w. Zamek był już mocno zaniedbany. W XIX wieku rozpoczęto prace rekonstrukcyjne. Renowacja budynku Infirmerii prowadzona pod kierunkiem architekta Konrada Steinbrechta zakończyła się około 1919 r. Wnętrza niemal w całości odbudowano, gdyż zachowały się tylko niektóre ściany. Nie udało się niestety w pełni przywrócić pierwotnego wyglądu – zmieniły się nieco podziały architektoniczne a niektóre pomieszczenia błędnie przesklepiono. Wykonano w tym okresie dekoracje malarskie na odtworzonych tynkach, posadzki, stolarkę drzwiową oraz okienną z witrażami. Prace malarskie we wnętrzach rozpoczął artysta niemiecki Friedrich Schwarting a kontynuował i ukończył Andrzej Wesołowski.
Kolejna kompleksowa konserwacja wnętrz przeprowadzona została w 2005 roku, niemal po stu latach, przez Firmę Konserwatorską Piotr Białko. Jej przedmiotem były elementy historyczne oraz pochodzące z czasu odbudowy steinbrechtowskiej: tynki z dekoracjami malarskimi, watki ceglane z polichromią, elementy kamienne z polichromią, posadzki ceramiczne i kamienne, stolarka drzwiowa z dekoracją malarską i elementami metalowymi, stolarka okienna z witrażami oraz kraty.
Prace poprzedzone były badaniami konserwatorskimi, które poszerzyły wiedzę o historycznych nawarstwieniach, zwłaszcza dekoracji ścian. Z badań wynikało, ze zachowały się nieliczne fragmenty historycznych tynków z pobiałami w Sieni, Refektarzu, Izbie oraz Gdanisku. Dodatkowo w Izbie i Gdanisku występują na nich pozostałości, najprawdopodobniej renesansowych wymalowań. W podłuczu przy oknie Izby jest to ornament roślinny barwy zielonej z elementem kwiatowym w centralnym punkcie. Dekoracja była przemalowana i stała się elementem malarskiej aranżacji wnętrz wykonanej przez malarzy Steinbrechta. Śladowe pozostałości zielonej wici z czerwonym odwrociem liści zachowały się też na ścianie południowej Izby. Na sklepieniu i ościeżach otworu drzwiowego Gdaniska występuje słabo zachowana zielona wić z ugrowo - czerwonymi kwiatami.
Zachowane, oryginalne tynki wykonano z wapienno - piaskowej zaprawy i zagładzano. Polichromie malowano na pobiale stosując malachit, smaltę, ziemię zieloną, minię, ochrę czerwoną i żółtą oraz czerń roślinną zawieszone w spoiwie wapiennym z dodatkiem białka.
Tynki z czasów Steinbrechta wykonano z zaprawy wapienno – piaskowo – cementowej, zacieranej na szorstko. Pokrywają one wątki ceglane warstwą o grubości ok. 1,5 – 2 cm. Malowidła wykonano na pobiale w technice klejowej modyfikowanej olejem.
Należy tu wspomnieć również o interesującym zespole siedemnastu drzwi z początku XX w. Wszystkie nawiązują formą do średniowiecznych wzorów ale różnią się od siebie zarówno gatunkiem drewna jak i ozdobnymi elementami metalowymi: okuciami, zamkami, kratami, ćwiekami i zawiasami. Pojawia się tam szklenie witrażowe oraz polichromia na drewnie. Wykonano ją czerwienią żelazową ze spoiwem pokostowym i bielą litoponową, złamaną żółtą chromową ze spoiwem olejnym. Miejscowo malowano też czerwienią kadmową z litoponem. Srebrna warstwa na elementach metalowych to lakier nitrocelulozowy zawierający sproszkowane aluminium z domieszkami cynku.
Polichromia z początku XX wieku podlegała późniejszym renowacjom. Uzupełniano ubytki tynków zaprawą wapienno - cementową, cementową i gipsem. Wykonano całościowe przemalowanie zarówno w obrębie polichromii jak i monochromii Refektarza i Izby. W Sieni przemalowano monochromię a polichromię uzupełniono jedynie w obrębie kitów. Zamalowano błękitną farbą dekorację sklepienia Kaplicy. Niektóre fragmenty polichromii przemalowano farbą klejową. Użyta do kolejnego przemalowania biała farba emulsyjna w wielu miejscach silnie zespoliła się z leżącymi pod nią warstwami i dodatkowo wniknęła w szorstką fakturę tynku.
Przez ostatnie kilkadziesiąt lat powstały liczne uszkodzenia mechaniczne tynków, spękania, odspojenia od podłoża i rozwarstwienia. W wielu miejscach powierzchnia zaprawy osypywała się. Na skutek długotrwałego zawilgocenia pojawiły się miejscowe wykwity soli. Widoczne były bruzdy w których przeprowadzono instalację elektryczną.
Pomimo iż współczesne badania architektoniczne wykazały błędy w interpretacji popełnione przez Konrada Steinbrechta, to jednak podstawowym założeniem prowadzonych w 2005 roku prac było uszanowanie jego kreacji konserwatorskiej. Polichromie, poprzez różnego rodzaju zniszczenia po latach straciły nieco na intensywności. Tę „patynę czasu” utrzymano. Konserwacja i ekspozycja aranżacji malarskiej z początku XX w., czyli zabezpieczenie i przywrócenie walorów technicznych i estetycznych malowidła wraz z tynkiem pozwoliła dokładniej poznać technologię stosowaną przez naszych poprzedników. Udało się też harmonijnie zestawić odsłonięte w czasie konserwacji elementy oryginalnego wystroju z powstałymi na początku XX w. Wykonane prace pozwoliły rozszerzyć ekspozycję Muzeum Zamkowego w Malborku o pomieszczenia Infirmerii.
Ryszard Rolewicz
Piotr Białko
Firma Konserwatorska Piotr Białko Sp. z o.o.
Siedziba: 30-608 Kraków, Ratajska 14
Pracownia: 31-139 Kraków, ul. Łobzowska 29/3
Sekretariat: tel. +48 122927598, fax. +48 122927597
tel. kom: +48 501 475 901, e-mail:biuro@fkpb.pl
www.fkpb.pl
Konserwacja i restauracja malowideł ściennych, obrazów sztalugowych, rzeźby drewnianej
polichromowanej oraz drewnianego wyposażenia wnętrz, rzeźby kamiennej i detali
architektonicznych, jak również elementów wykonanych z metalu.
• Prace badawcze i przygotowanie programów konserwacji obiektów zabytkowych.
• Prace konserwatorskie i restauratorskie oraz remonty konserwatorskie wnętrz i elewacji zabytkowych
budynków, murów i innych budowli wolnostojących: naprawy konstrukcyjne, izolacje, dezynfekcje,
osuszanie, wymiany substancji budowlanej oraz rekonstrukcje wystroju.
Firma Konserwatorska Piotr Białko Sp. z o.o. działa na polskim rynku konserwatorskim ponad 20 lat.
Poznań
70-lecie Miejskiego Konserwatora Zabytków w Poznaniu
Konserwacja Sali Sesyjnej Urzędu Miasta Poznania
Rewaloryzacja Starego Rynku
Renowacje zabytkowych budynków
Park Kulturowy Stare Miasto
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski
Mecenas Kultury Miasta Krakowa
Nagroda "Złotego Pióra"
Złoty Krzyż Zasługi