Od momentu powstania Zamek w Malborku był ciągle modernizowany i przebudowywany. W połowie XIV wieku w zachodniej części skrzydła północnego Zamku Średniego urządzono Infirmerię – szpital dla starszych i chorych braci zakonnych.

Pod koniec XVIII w. Zamek był już mocno zaniedbany. W XIX wieku rozpoczęto prace rekonstrukcyjne. Renowacja budynku Infirmerii prowadzona pod kierunkiem architekta Konrada Steinbrechta zakończyła się około 1919 r. Wnętrza niemal w całości odbudowano, gdyż zachowały się tylko niektóre ściany. Nie udało się niestety w pełni przywrócić pierwotnego wyglądu – zmieniły się nieco podziały architektoniczne a niektóre pomieszczenia błędnie przesklepiono. Wykonano w tym okresie dekoracje malarskie na odtworzonych tynkach, posadzki, stolarkę drzwiową oraz okienną z witrażami. Prace malarskie we wnętrzach rozpoczął artysta niemiecki Friedrich Schwarting a kontynuował i ukończył Andrzej Wesołowski.

Kolejna kompleksowa konserwacja wnętrz przeprowadzona została w 2005 roku, niemal po stu latach, przez Firmę Konserwatorską Piotr Białko. Jej przedmiotem były elementy historyczne oraz pochodzące z czasu odbudowy steinbrechtowskiej: tynki z dekoracjami malarskimi, watki ceglane z polichromią, elementy kamienne z polichromią, posadzki ceramiczne i kamienne, stolarka drzwiowa z dekoracją malarską i elementami metalowymi, stolarka okienna z witrażami oraz kraty.

Prace poprzedzone były badaniami konserwatorskimi, które poszerzyły wiedzę o historycznych nawarstwieniach, zwłaszcza dekoracji ścian. Z badań wynikało, ze zachowały się nieliczne fragmenty historycznych tynków z pobiałami w Sieni, Refektarzu, Izbie oraz Gdanisku. Dodatkowo w Izbie i Gdanisku występują na nich pozostałości, najprawdopodobniej renesansowych wymalowań. W podłuczu przy oknie Izby jest to ornament roślinny barwy zielonej z elementem kwiatowym w centralnym punkcie. Dekoracja była przemalowana i stała się elementem malarskiej aranżacji wnętrz wykonanej przez malarzy Steinbrechta. Śladowe pozostałości zielonej wici z czerwonym odwrociem liści zachowały się też na ścianie południowej Izby. Na sklepieniu i ościeżach otworu drzwiowego Gdaniska występuje słabo zachowana zielona wić z ugrowo - czerwonymi kwiatami. 

Zachowane, oryginalne tynki wykonano z wapienno - piaskowej zaprawy i zagładzano. Polichromie malowano na pobiale stosując malachit, smaltę, ziemię zieloną, minię, ochrę czerwoną i żółtą oraz czerń roślinną zawieszone w spoiwie wapiennym z dodatkiem białka.

Tynki z czasów Steinbrechta wykonano z zaprawy wapienno – piaskowo – cementowej, zacieranej na szorstko. Pokrywają one wątki ceglane warstwą o grubości ok. 1,5 – 2 cm. Malowidła wykonano na pobiale w technice klejowej modyfikowanej olejem.

Należy tu wspomnieć również o interesującym zespole siedemnastu drzwi z początku XX w. Wszystkie nawiązują formą do średniowiecznych wzorów ale różnią się od siebie zarówno gatunkiem drewna jak i ozdobnymi elementami metalowymi: okuciami, zamkami, kratami, ćwiekami i zawiasami. Pojawia się tam szklenie witrażowe oraz polichromia na drewnie. Wykonano ją czerwienią żelazową ze spoiwem pokostowym i bielą litoponową, złamaną żółtą chromową ze spoiwem olejnym. Miejscowo malowano też czerwienią kadmową z litoponem. Srebrna warstwa na elementach metalowych to lakier nitrocelulozowy zawierający sproszkowane aluminium z domieszkami cynku.

Polichromia z początku XX wieku podlegała późniejszym renowacjom. Uzupełniano ubytki tynków zaprawą wapienno - cementową, cementową i gipsem. Wykonano całościowe przemalowanie zarówno w obrębie polichromii jak i monochromii Refektarza i Izby. W Sieni przemalowano monochromię a polichromię uzupełniono jedynie w obrębie kitów. Zamalowano błękitną farbą dekorację sklepienia Kaplicy. Niektóre fragmenty polichromii przemalowano farbą klejową. Użyta do kolejnego przemalowania biała farba emulsyjna w wielu miejscach silnie zespoliła się z leżącymi pod nią warstwami i dodatkowo wniknęła w szorstką fakturę tynku.

Przez ostatnie kilkadziesiąt lat powstały liczne uszkodzenia mechaniczne tynków, spękania, odspojenia od podłoża i rozwarstwienia. W wielu miejscach powierzchnia zaprawy osypywała się. Na skutek długotrwałego zawilgocenia pojawiły się miejscowe wykwity soli. Widoczne były bruzdy w których przeprowadzono instalację elektryczną.

Pomimo iż współczesne badania architektoniczne wykazały błędy w interpretacji popełnione przez Konrada Steinbrechta, to jednak podstawowym założeniem prowadzonych w 2005 roku prac było uszanowanie jego kreacji konserwatorskiej. Polichromie, poprzez różnego rodzaju zniszczenia po latach straciły nieco na intensywności. Tę „patynę czasu” utrzymano. Konserwacja i ekspozycja aranżacji malarskiej z początku XX w., czyli zabezpieczenie i przywrócenie walorów technicznych i estetycznych malowidła wraz z tynkiem pozwoliła dokładniej poznać technologię stosowaną przez naszych poprzedników. Udało się też harmonijnie zestawić odsłonięte w czasie konserwacji elementy oryginalnego wystroju z powstałymi na początku XX w. Wykonane prace pozwoliły rozszerzyć ekspozycję Muzeum Zamkowego w Malborku o pomieszczenia Infirmerii.

Ryszard Rolewicz
Piotr Białko

Firma Konserwatorska Piotr Białko Sp. z o.o.
Siedziba: 30-608 Kraków, Ratajska 14
Pracownia: 31-139 Kraków, ul. Łobzowska 29/3
Sekretariat: tel. +48 122927598, fax. +48 122927597
tel. kom: +48 501 475 901, e-mail:biuro@fkpb.pl
www.fkpb.pl

Konserwacja i restauracja malowideł ściennych, obrazów sztalugowych, rzeźby drewnianej
polichromowanej oraz drewnianego wyposażenia wnętrz, rzeźby kamiennej i detali
architektonicznych, jak również elementów wykonanych z metalu.

• Prace badawcze i przygotowanie programów konserwacji obiektów zabytkowych.

• Prace konserwatorskie i restauratorskie oraz remonty konserwatorskie wnętrz i elewacji zabytkowych
budynków, murów i innych budowli wolnostojących: naprawy konstrukcyjne, izolacje, dezynfekcje,
osuszanie, wymiany substancji budowlanej oraz rekonstrukcje wystroju.

Firma Konserwatorska Piotr Białko Sp. z o.o. działa na polskim rynku konserwatorskim ponad 20 lat.