W obecnie obowiązującym w Polsce systemie organizacji administracji odpowiedzialnej za ochronę zabytków, oprócz państwowych urzędów ochrony zabytków, mieszczących się w miastach wojewódzkich (i mających także swoje delegatury), ważną rolę odgrywa administracja samorządu terytorialnego, która wykonuje wiele obowiązków związanych z ochroną zabytków. 

Oprócz wymogów ochrony zabytków nałożonych przez prawo na wszystkie gminy i powiaty w Polsce, wiele samorządów zdecydowało się przejąć dodatkowo część obowiązków z zakresu wojewódzkich konserwatorów zabytków na swoim terenie. Odbywa się to w drodze specjalnego porozumienia pomiędzy władzą lokalną, a wojewodą w uzgodnieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków. Obecnie w większości dużych miast Polski działają miejscy konserwatorzy zabytków, którzy prowadzą wiele spraw zamiast konserwatorów wojewódzkich. Wzrost znaczenia samorządów terytorialnych w ochronie zabytków, jest jednym z efektów transformacji ustrojowej w Polsce.

Według informacji zwartej w Krajowym programie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami przyjętym w 2014 r. (Aneks nr 2 do programu) łącznie 65 gmin i powiatów zawarło porozumienia z wojewodami o przejęciu zadań wojewódzkich konserwatorów zabytków. Zakres tych obowiązków nie jest jednak jednolity i w poszczególnych województwach bardzo się różni. W takich miastach i powiatach powołani zostali na ogół miejscy lub powiatowi konserwatorzy zabytków albo stanowiska ds. ochrony zabytków . Samorządowi konserwatorzy zabytków działają w prawie wszystkich największych miastach Polski takich jak: Warszawa, Kraków, Łódź, Wrocław, Poznań, Gdańsk, Szczecin, Bydgoszcz i Lublin. W wielu dalszych gminach i powiatach pracują setki osób zajmujące się sprawami ochrony zabytków na poziomie lokalnym.

Rozproszenie samorządowych konserwatorów po całej Polsce i brak spójnego systemu współpracy sprawia, że szczególnie ważna jest wymiana doświadczeń zawodowych w tym środowisku. Służą temu cykliczne spotkania konserwatorów samorządowych. Tradycja merytorycznych spotkań konserwatorów samorządowych ma już kilkanaście lat. Jedno z pierwszych spotkań odbyło się w Urzędzie Miasta Gdyni w 2004 r., zorganizowane przez Miejskiego Konserwatora Zabytków w Gdyni. Kolejne spotkanie zorganizowała w 2005 r. w Radziejowicach Pani Ewa Nekanda-Trepka – wówczas Stołeczna Konserwator Zabytków. Od kilku lat spotkania konserwatorów samorządowych, dzięki uprzejmości organizatorów, towarzyszą najpierw Europejskiej Giełdzie Informacji Renowacyjnej, a obecnie Europejskiemu Kongresowi Informacji Renowacyjnej w Krakowie. Kraków ze wspaniałymi zabytkami i ogromnymi dokonaniami konserwatorskimi, jest szczególnie dogodnym miejscem do spotkań osób zajmujących się ochroną dziedzictwa kulturowego. 

Kolejne spotkanie w Krakowie w 2015 zaowocowało założeniem środowiskowego stowarzyszenia. W dniu 24 marca 2015 r. w czasie Europejskiego Kongresu Informacji Renowacyjnej odbyło się spotkanie założycielskie Stowarzyszenia Samorządowych Konserwatorów Zabytków. Spotkanie zostało wcześniej przygotowane organizacyjnie. Wszystkie dokumenty niezbędne do założenia Stowarzyszenia takie jak projekt regulaminu, protokoły i projekty uchwał przygotowali Ewa Pańczyk – Miejska Konserwator Zabytków w Żorach oraz Robert Hirsch – Miejski Konserwator Zabytków w Gdyni. Do grona członków-założycieli weszło 29 osób z całej Polski. Jest to bardzo liczna reprezentacja środowiska samorządowych konserwatorów zabytków. W czasie spotkania założycielskiego uchwalono regulamin stowarzyszenia. Przedstawicielem stowarzyszenia została wybrana Małgorzata Gwiazdowska – Miejska Konserwator Zabytków w Szczecinie. Siedzibą stowarzyszenia w obecnej kadencji jest Szczecin. Celem stowarzyszenia jest zintegrowanie środowiska osób zajmujących się ochroną zabytków w samorządach lokalnych, reprezentowanie tego środowiska i występowanie w jego imieniu, wymiana doświadczeń zawodowych, współpraca przy podnoszeniu wiedzy merytorycznej i propagowanie wiedzy o dziedzictwie kulturowym.

Przyjęty regulamin stowarzyszenia określa, że członkiem stowarzyszenia może być osoba, która pełni lub pełniła funkcję samorządowego konserwatora zabytków lub jest albo była pracownikiem administracji samorządowej i wykonywała lub wykonuje zadania związane z ochroną zabytków. Osoby zainteresowane współpracą ze stowarzyszeniem mogą się kontaktować mailowo pod adresem: konserwatorzy@interia.pl lub bezpośrednio z Przedstawicielem stowarzyszenia. 

Opracowanie:Robert Hirsch,
Małgorzata Gwiazdowska