Odświeżam koszyk
Dodano do koszyka
Historia BUDOWNICTWO ARCHITEKTURA
STRONA GŁÓWNA > Aktualności > Laur Konserwatorski 2021
03.01.2022
Laur Konserwatorski 2021

10 września 2021 roku wręczone zostały nagrody w ramach 22. edycji Wojewódzkiego Konkursu o „Laur Konserwatorski”, organizowanego przez Lubelskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, pod patronatem Generalnego Konserwatora Zabytków, Wojewody Lubelskiego i Marszałka Województwa Lubelskiego. Uroczystość była także okazją do wręczenia 11 osobom odznak Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego „Za opiekę nad zabytkami”.

Celem konkursu jest:

• wyłonienie wyróżniających się realizacji konserwatorskich, cechujących się wysoką jakością, prawidłowością działań przy zabytku, szczególną dbałością o kompleksowe przywrócenie mu świetności i utrwalenie wartości oraz znaczenia,
• promocja dobrych wzorów realizacji prac przy zabytku, adaptacji i dbałości o jego właściwe utrzymanie i zagospodarowanie,
• uhonorowanie i wyróżnienie wzorowych inwestorów-gospodarzy zabytków i wykonawców prac. W edycji konkursu 2021, kapituła, pod przewodnictwem Lubelskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, postanowiła przyznać „Laury Konserwatorskie” czterem gospodarzom zabytków:
Rektorowi kościoła pw. św. Piotra Apostoła w Lublinie – za prace konserwatorskie i restauratorskie we wnętrzu oraz przy wyposażeniu kościoła pw. św. Piotra Apostoła w Lublinie.

Świątynia ta powstała pierwotnie w połączeniu z klasztorem ss. bernardynek, sprowadzonych do Lublina w 1618 r. Kościół posiadał cechy budowli renesansowej, a podczas prac w latach 70. XVIII w. przebudowano go (m.in. dodano wewnętrzne „skarpy” w celu wzmocnienia murów, w miejsce zawalonego sklepienia wzniesiono kolebkowe z lunetami, wsparte na pogrubionych filarach międzyokiennych, dobudowano dwie zakrystie).

W 1778 r. wzniesiono chór muzyczny i wykonano ołtarz główny, utrzymany w stylistyce późnego baroku. W latach 1897–98 wnętrze świątyni pokryto freskami autorstwa Władysława Barwickiego. Można przypuszczać, że Barwicki odnalazł namalowane około 1770 r. ołtarze ścienne, a następnie uzupełnił ściany i sklepienie polichromią własnego pomysłu.

W 1818 r. kościół został oddany ss. bernardynkom, które zrzekły się go w 1919 r., a ówczesny biskup lubelski w 1920 r. przekazał nieruchomość oo. jezuitom. W 2015 r. przełożony Prowincji Wielkopolsko-Mazowieckiej Towarzystwa Jezusowego zdecydował o zamknięciu domu zakonnego i przekazaniu kościoła wraz z budynkami klasztornymi Archidiecezji Lubelskiej, stąd dziś świątynia ma status kościoła rektoralnego.

Kompleksowe prace remontowo-budowlane oraz prace konserwatorskie w kościele, wykonano m.in. w ramach projektu „Ochrona i wykorzystanie zasobów dziedzictwa kulturowego w kościele rektoralnym pw. św. Piotra Apostoła w Lublinie”. Przed przystąpieniem do konserwacji polichromii przeprowadzono remont instalacji elektrycznych. Położono nowe posadzki (poprzednie znajdowały się w katastrofalnym stanie zachowania). Przeprowadzono także m.in. prace przy elewacjach (kolorystykę ustalono na podstawie sondażowych badań konserwatorskich). Prace konserwatorskie i restauratorskie przy wystroju malarskim wnętrza kościoła polegały głównie na konserwacji polichromii ściennych w prezbiterium, na przęsłach sklepienia nawy i pilastrach ścian nawy, a także 6 iluzjonistycznie malowanych ołtarzy na ścianach nawy. W ramach prac konserwatorskich pod emporą chóru muzycznego pod warstwą z XIX w. odkryto i wyeksponowano XVIII-wieczne polichromie. Przed przystąpieniem do prac wykonano badania chemiczno-fizyczne w celu rozróżnienia oryginału i wtórnych interwencji. W trakcie procesu konserwacji skonsolidowano warstwy z podłożem, przywrócono właściwe parametry techniczne, usunięto zmiany, jakie zostały wprowadzone w 1. poł. XX w. Prace konserwatorskie i restauratorskie przeprowadzono również przy ołtarzu głównym (struktura z 3. ćw. XVII w., obraz główny „Idący po wodzie” z poł. XX w. aut. Antoniego Michalaka), XVIII w. ambonie, ośmiu obrazach, z których dwa najstarsze z przedstawieniami „Sacra Conversatione” i „Assunta” pochodzą z 1. poł. XVII w. W obiektach wzmocniono struktury, skonsolidowano warstwy wypraw, usunięto wtórne dekoracje pozłotnicze i barwne, wprowadzono preparaty owado-, grzyboi pleśniobójcze, uzupełniono brakujące fragmenty i opracowano estetycznie.

parafii prawosławnej pw. Podwyższenia Krzyża Pańskiego w Horostycie – za prace restauratorskie i konserwatorskie przy cerkwi wraz z wyposażeniem wnętrza.

Dawna cerkiew unicka powstała w XVII w. Po 1875 r. stała się świątynią prawosławną, Przebudowana i remontowana w XVIII w., XIX w. i pocz. XX w., rozbudowana w latach 60. XVIII w.

Zakres prac remontowo-konserwatorskich wykonanych w okresie: czerwiec 2018 r. – listopad 2020 r. objął remont cennego zabytku architektury drewnianej, jakim jest cerkiew; remont drewnianej dzwonnicy z 1860/1861 r.; zagospodarowanie otoczenia świątyni w granicach historycznego cmentarza cerkiewnego oraz terenu przyległego (parking).

Prace obejmowały m.in.: wymianę uszkodzonych całkowicie brusów (z zachowaniem połączeń ciesielskich); flekowanie częściowo porażonych biologicznie brusów; zabezpieczenie drewnianej konstrukcji cerkwi i dzwonnicy środkami grzybobójczymi i owadobójczymi; wykonanie w cokole otworów do kanałów napowietrzających przestrzeń pod podłogą cerkwi; wymianę okładziny cokołu cerkwi i dzwonnicy na kamienną; wykonanie opaski wokół cerkwi i dzwonnicy z kamienia; naprawę instalacji odgromowej, częściową wymianę szalunku cerkwi i dzwonnicy; konserwację historycznej stolarki okiennej i drzwiowej oraz częściowe jej odtworzenie; remont schodów zewnętrznych; wymianę podłogi niehistorycznej w cerkwi; usunięcie wtórnego deskowania sufitu i wykonanie nowego; usunięcie wtórnej konstrukcji chóru i rekonstrukcję chóru historycznego; wymianę pokrycia dachu dzwonnicy przy zastosowaniu drewnianego gontu (podobnie jak na cerkwi), naprawę schodów w dzwonnicy; wymianę zniszczonych fragmentów podłogi.

Konserwacji poddano XVIII- i XIX-wieczne zabytki ruchome stanowiące wyposażenie i wystrój świątyni, a w szczególności m.in.: dekorację malarską ścian wnętrza cerkwi, ikonę „Podwyższenie Krzyża Świętego”, wykonano aranżację malarską sufitu nawy świątyni.
Zagospodarowano otoczenie świątyni w postaci cmentarza cerkiewnego w zakresie ciągów pieszych – wykonano alejki i remont ceglanego ogrodzenia.

Prace były realizowane w ramach projektu „Wschodniosłowiańskie dziedzictwo kulturowe – konserwacja, renowacja, digitalizacja drewnianych cerkwi i ich wyposażenia w Małopolsce, na Podkarpaciu, Lubelszczyźnie i Podlasiu”, dofinansowanego ze środków Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2014–2020.

parafii Katedralnej pw. Zmartwychwstania Pańskiego i św. Tomasza Apostoła w Zamościu – za prace konserwatorskie i restauratorskie Domu Dziekanów Zamojskich zwanego „Infułatką” w Zamościu, wraz z konserwacją eksponowanych zabytków ruchomych.

Przy katedrze (dawnej kolegiacie) zamojskiej, po stronie południowej znajduje się Dom Dziekanów Zamojskich. Dzieje tego budynku są nierozłącznie związane z historią samego Zamościa, kolegiaty, Akademii i Kapituły zamojskiej.
Dnia 5 lipca 1600 r. miała miejsce uroczystość ogłoszenia aktu fundacyjnego dla Akademii i Kolegiaty, zatwierdzonego przez władze kościelne i w niedługim czasie także przez króla. Dopiero wówczas Jan Zamoyski mianował pierwszego Dziekana Infułata, którym został ksiądz Mikołaj Kiślicki. Kapituła jako organ miała ściśle wiązać sprawy Akademii i Kolegiaty. Jednym z priorytetowych zadań było prowadzenie szkoły obywatelsko-wyznaniowej. Obowiązek duszpasterski spoczywać miał na wikariuszach. Mimo wydania aktów, Jan Zamoyski przed swą śmiercią w 1605 r. nie zdążył doprowadzić do nadania instytucji kolegiaty ostatecznego kształtu i kapituła nie była jeszcze zorganizowana. Posiedzenie generalne po raz pierwszy odbyło się w 1609 r.
Rezydencja Dziekanów Zamojskich była wizytówką hierarchii kolegiackiej. Renesansowa kamieniarka – oprawy trzech otworów okiennych parteru w fasadzie i portale wewnętrzne na parterze, mogły być wykonane wg szkiców samego Bernarda Morando. Ostateczny kształt, już po śmierci architekta (1600 r.), nadał mu pierwszy Infułat Zamojski ksiądz Mikołaj Kiślicki. Przebudowa w duchu wczesnobarokowym, wyróżniła wystrojem tylko jedną elewację – północną, zwróconą w kierunku kolegiaty.

Wejście główne do siedziby dziekanów zaakcentowano w początkach XVII wieku bogato dekorowanym kamiennym portalem. Drugi dekorowany portal prowadził do pomieszczenia na I piętrze. Dekorację „Infułatki” stanowią też ozdobne zakończenia spływów w sklepionych salach oraz listwy sztukateryjne.

W czasach rozbiorów, w Zamościu przestały istnieć związane dotychczas ze sobą, Kapituła i Akademia Zamojska. Akademia już się nie reaktywowała, Kapitułę przywrócono w 1792 r. Od lat 20. XIX w., z woli cara Aleksandra I, w kolegiacie zamojskiej dokonano celowej przebudowy, połączonej z akcją usuwania detali świadczących o chwale polskiego oręża i zasługach rodu Zamoyskich. Nakazano likwidację wysokich mansardowych dachów i w ich miejsce wprowadzanie dachów czterospadowych o niewielkim nachyleniu połaci. Zmiany te dotyczyły także budynku „Infułatki”. W latach 1940–42 w dwóch izbach ulokowana była szkoła powszechna; w latach 1942–49 mieścił się tu urząd telegraficzny wraz z Dyrekcją Poczt i Telegrafów. Budynek zwrócono duchowieństwu dopiero w 1955 r. W 1970 r. przeprowadzono remont elewacji i restaurację portalu zewnętrznego w fasadzie. W 1989 r. wzmocniono konstrukcję i wymieniono pokrycie dachu. W 1987 r. nastąpiło otwarcie Muzeum Sakralnego Fundacji Rodziny Zamoyskich. W latach 1990–92 po raz kolejny poddano pracom konserwatorskim portal zewnętrzny. W 1998 r. wykonano remont sieni i klatki schodowej. Zdjęto okładziny z płyt pilśniowych w klatce i sieni, odsłonięto otwór drzwiowy z kamiennym portalem prowadzącym do pomieszczeń na parterze, na wschód od sieni wejściowej. W latach 1999–2000 odsłonięto spod przemalowań właściwą strukturę wczesnobarokowego portalu na piętrze i przeprowadzono jego konserwację.

Rozpoczęte w roku 2018 i zakończone w 2020 prace konserwatorskie przywróciły historyczną bryłę budynku poprzez odtworzenie mansardowego dachu. Wykonano szereg prac służących wzmocnieniu i zabezpieczeniu struktury budowlanej, w tym założono izolacje oraz wyprofilowano teren przy budynku w celu prawidłowego odprowadzania wód opadowych. Remont elewacji uwzględnił wyniki badań stratygraficznych, które pozwoliły na ustalenie historycznej kolorystyki. Pełne rozplanowanie rezydencjonalnego wnętrza domu dziekanów ukształtowane zostało po 1620 r. i takie też uczytelniono, usuwając wtórne podziały ściankami działowymi, szczególnie w przestrzeniach ze sklepieniami. Konserwacji i uzupełnieniu poddano sztukaterie sklepionych pomieszczeń na parterze, wraz z odtworzeniem zdeformowanych i zatraconych dekoracji spływów sklepiennych. Na piętrze w „przedniej” sali odtworzono drewniany strop belkowy. Ślady dekoracji malarskiej z okresu przebudowy inicjowanej przez ks. Mikołaja Kiślickiego, zostały odsłonięte i poddane zabiegom konserwatorskim.

Wnętrze historycznej rezydencji infułatów Kapituły Zamojskiej zostało udostępnione do zwiedzania. Za drzwiami obramionymi wspomnianym już, bogato rzeźbionym XVII-wiecznym portalem, znajduje się obszerna sklepiona sień, z której przez kolejny, ale skromniejszy, kamienny renesansowy portal, wchodzi się do Muzeum Sakralnego Kolegiaty. W jednym ze sklepionych pomieszczeń zachował się pierwotny poziom użytkowy i fragment oryginalnej ceglanej posadzki. W muzeum eksponowane są naczynia i szaty liturgiczne, wota, alba koronacyjna króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego, portrety infułatów i ordynatów oraz cenny zbiór ksiąg liturgicznych. Eksponowane zabytki zostały poddane specjalistycznym zabiegom konserwatorskim,

Stowarzyszenie na rzecz Bukowiny i Parafię rzymskokatolicką pw. Najświętszego Serca Jezusa w Biszczy – za prace konserwatorskie i restauratorskie dekoracji malarskiej w kościele filialnym pw. Ofiarowania NMP w Bukowinie.

Bukowina to wieś przekazana w 1600 r. przez hetmana Jana Zamoyskiego na fundusz Akademii Zamojskiej. Około 1637 r. profesorowie Akademii wznieśli tu kaplicę, którą poświęcono w 1668 r. Wielokrotnie remontowana i częściowo przebudowywana, m.in. w 1930 r. poprzez dobudowę kruchty, funkcjonuje obecnie jako kościół filialny pw. Ofiarowania NMP, uznawany za najstarszy drewniany kościół na Zamojszczyźnie. Kościół zbudowany jest w konstrukcji wieńcowej, z zewnątrz oszalowany deskami pobitymi pionowo. Nawę i prezbiterium przykrywa pozorne sklepienie kolebkowe, w nawie z zaskrzynieniami wsparte na dwóch słupach ustawionych w połowie długości. Wejście z kruchty do nawy ujęte jest profilowanym portalem w formie dwuliścia i drzwiami z historycznymi okuciami kowalskiej roboty. Wnętrze kościoła wypełnia dekoracja malarska datowana na podstawie wyników badań odkrywkowych na 2. poł. XIX w. i 1900 r.

Z inicjatywy mieszkańców Bukowiny przy aprobacie księdza proboszcza powstał Społeczny Komitet Renowacji Kościoła, prowadzący działania na rzecz remontu i konserwacji, przekształcony w „Stowarzyszenie na rzecz Bukowiny”, którego prezesem jest pan Andrzej Fus.

W 2001 r. wykonano odkrywkowe badania dekoracji malarskich, których celem było ustalenie charakteru kompozycyjnego i datowania malowideł, zasięgu ich występowania i stanu zachowania. Na tej podstawie przygotowano wnioski konserwatorskie co do stanu zachowania warstw malarskich oraz w kwestii występowania i stanu dekoracji wcześniejszej z ok. połowy XIX w. Wszystkie dekoracje zagrożone były zniszczeniem w wyniku aktywności żerujących owadów. Kompozycja malowideł z początku XX w. została nieudolnie przemalowana w latach 60. XX w. (z mocnymi uproszczeniami).

W latach 2010–18 zrealizowano prace konserwatorskie w prezbiterium i na sklepieniu nawy, na ścianie zachodniej, części ściany południowej nawy oraz na ścianie północnej. W trakcie prac odsłonięto fragmenty dekoracji wskazujące na pochodzenie z 1900 r. i zgodnie z postulatami zawartymi w programie konserwatorskim i w badaniach odkrywkowych, przyjęto zasadę odsłonięcia tych malowideł. W 2019 r. prace były kontynuowane, a ich zakres obejmował część ściany południowej i zachodniej pod chórem nawy głównej. W 2020 r. poddano pracom dekorację malarską przedsionka i tym samym zakończono proces prac konserwatorskich we wnętrzu.

Prace konserwatorskie i restauratorskie w nawie i prezbiterium polegały na konserwacji technicznej oraz estetycznej – poprzez odsłonięcie i oczyszczenie warstwy malarskiej z 2. poł. XIX w. oraz pocz. XX w., wzmocnienie drewnianego podłoża polichromii oraz jej zabezpieczenie. Wykonanie prac było trudne ze względu na silne scalenie warstwy olejnej z 1966 r. z wcześniejszymi warstwami

Pomimo tych trudności ze ścian, sklepienia i drewnianych słupów usunięto przemalowania olejne, chemicznie doczyszczono odsłonięte powierzchnie malowideł, wykonano także konserwację techniczną podłoża i odsłoniętej warstwy malarskiej – poprzez dezynfekcję całych powierzchni. Wykonano stabilizację ruchomych części podłoża (klejenie pęknięć, uzupełnienie większych ubytków drewnem), utrwalono powierzchnię polichromii. Następnie wykonano konserwację estetyczną, polegającą na miejscowych uzupełnieniach warstwy malarskiej oraz pokryciu ścian i sklepienia warstwą zabezpieczającą.

Prace w przedsionku kościoła objęły dezynsekcję drewna – podłoża warstwy malarskiej, lokalną impregnację strukturalną drewna, stabilizację ruchomych części podłoża poprzez uzupełnienie drewnem większych ubytków, uzupełnienie ubytków powierzchniowych, a następnie scalenie kolorystyczne i pokrycie werniksem. Zwieńczeniem prac w przedsionku było usunięcie olejnych przemalowań z wewnętrznej strony drzwi wejściowych. Zniszczone fragmenty drewna zastąpiono nowymi, ubytki uzupełniono. Powierzchnię drzwi (naturalne drewno) oczyszczono i zaimpregnowano. Wyposażenie ruchome kościoła jest zróżnicowane stylistycznie i artystycznie: od XVII-wiecznych obrazów o dobrym poziomie warsztatowym, aż do obiektów datowanych na koniec XIX w. i początków XX w., utrzymanych w charakterze ludowym. Najcenniejszymi elementami są XVII-wieczne obrazy, w tym m.in. „Adoracja Matki Bożej z Dzieciątkiem” z panoramą Zamościa. Jest to najbardziej znane przedstawienie panoramy miasta z 1. poł. XVII wieku.

Dariusz Kopciowski
Lubelski Wojewódzki
Konserwator Zabytków

Bieżące wydanie

Renowacje i Zabytki
ZAMEK W MALBORKU - 1/2024

W numerze:

ZAMEK W MALBORKU


Dzieje budowlane zamku

Droga do UNESCO

Muzeum od kuchni

 

Wyróżnienia i nagrody

Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski

Mecenas Kultury Miasta Krakowa

Nagroda "Złotego Pióra"

Złoty Krzyż Zasługi

Czytaj więcej